КНИГА-НОВИНКА – «Культура и быт казахов. Альбом рисунков» В. Н. Плотникова 1859–1866 гг.
АБДИ гуманитарлық зерттеулер институты мен «АБДИ Компани» акционерлік қоғамы Ресей этнографиялық музейімен бірлесе отырып орыс тілінде
«Қазақтың мәдениеті мен тұрмысы. 1859–1866 жылдардағы В. Н. Плотниковтың суреттер альбомы. Ресей этнографиялық музейі жинауынан» (Редакторы Қ. Өскенбай. Алматы: «АБДИ Компани» АҚ, 2021. 254 бет. Ғылыми басылым. «Қазақтар. Тарихы мен мәдениеті» сериясы) деп аталататын жаңа кітап шығарды.
Кітапта Владимир Николаевич Плотников (1832–1875 жж.) 1859–1866 жылдары салған қазақ тұрмыстық заттары акварельдік суреттерінің бірегей альбомы алғаш рет толығымен жарияланып отыр. 45 парақтан тұратын альбомда барлығы 253 сурет бар.
Кітап авторлары альбомды алғысөзбен және кіріспемен, В. Н. Плотниковтың өмірі, шығармашылығы мен шығармашылық мұрасы туралы ерекше зерттеу материалдарымен, альбомның суреттеріне ғылыми түсініктемелермен, сондай-ақ глоссариймен, әдебиеттер тізімімен және сілтемелермен қамтамасыз еткен.
Альбомның суреттеріне тікелей аналог ретінде сирек кездесетін 120 мұрағаттық және музейлік фотосуреттер мен суреттердің жариялануы кітаптың басты артықшылығы деуге болады.
Кітап гуманитарлық мамандықтардың ғылыми қызметкерлеріне, оқытушыларға, студенттерге, музей қызметкерлеріне, сондай-ақ қазақ халқының тарихы мен мәдениетіне қызығушылық танытатын оқырмандардың кең ауқымына арналған.
Альбомды шығарушы Әбдібек Бимендиевтің айтуынша, «Тәжірибелі және талантты суретші Владимир Плотниковтың (1832–1875 жж.) қолынан 1859–1866 жылдары шыққан қазақ халқының мәдени және тұрмыстық заттарының акварельдік суреттері өзінің жарық көруін бір жарым ғасыр бойы күтіп келген. Альбомға әр жылдары зер салған зерттеушілер оны толыққанды ғылыми басылым етіп шығарудың қажеттілігі туралы ортақ пікірде болған. Бұл таңғажайып әрі бірегей коллекциядағы этнографиялық суреттер өзінің мазмұны жөнінен ХІХ ғасырдың орта тұсындағы қазақтардың мәдениетін шынайы бейнелейді әрі аса құнды тарихи-этнографиялық дереккөз болып табылады. Владимир Плотников қазақ тілін және қазақ халқының мәдениеті мен тұрмысын жақсы білген. Суретші және этнограф ретінде ол қазақ мәдениетінің барлық маңызды тұстары мен ерекшеліктерін шын пейілмен және асқан ұқыптылықпен беруге көңіл бөлген. Сонымен бірге, Владимир Плотников Ресей империясының қазақ даласындағы шенеунігі болған соң, қазақтарға жанашырлық танытып, қазақ ауылдарының қарапайым көшпелілерін қорғауға тырысқан. Бізге Ресей этнографиялық музейімен бірлесе отырып осы көптен күтілген басылымды шығарып, оны үлкен қанағат сезіммен оқырманға ұсынудың сәті түскеніне өте қуаныштымын».
Ресей этнографиялық музейінің директоры Юлия Купина бұл басылымда қазақ РЭМ қорының нағыз жауһары жарық көріп отыр деп есептейді. Ол Владимир Николаевич Плотниковтың Орынбор шекаралық комиссиясының шенеунігі бола жүріп, қызмет бабымен қазақтардың күнделікті тіршілігін бақылай алғанын және олардың көшпелі тұрмысын зерттеудің маңыздылығын түсініп, өзінің шығармашылық дарынын осы мақсатқа бағыштағанын атап өтеді. Альбом 1867 жылы Мәскеуде өткен Бірінші этнографиялық көрменің экспонаты болған және оның үлкен күміс медалін алған. РЭМ директоры Юлия Купинаның пікірінше, «АБДИ Компани»-дың басылымдарының оның тақырыбындағы арнайы бағдарлылық – білімнің осы саласына қатысты жаңа, кейді тіпті сенсациялық дереккөздерді қамтитын қазақтардың тарихы мен мәдениеті туралы іргелі еңбектер дараландырып тұр».
Кітаптың рецензенті белгілі қазақстандық тарихшы, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық унверситетінің профессоры, тарих ғылымдарының докторы Гүлмира Сұлтанғалиева «В.Плотниковтың акварельдік суреттері бізге Орынбор ведомствосы қазақтарының тарихи шындығын көз алдыңа елестетуге, ХІХ ғасырдың 50–60 жылдарындағы көшпелі қазақ қоғамының күнделікті тіршілігін танып-білудің жаңа әдісіне мүмкіндік береді». «Тұтастай алғанда, менің ойымша, «Ресей этнографиялық музейіндегі жиынтық қордан В.Н. Плотниковтың 1857–1866 жылдардағы суреттер альбомын шығару Қазақстан мен Ресейдің қоғамдық және ғылыми өміріндегі маңызды оқиға болмақ әрі бұл альбом ХІХ ғасырдың орта тұсынан иллюстрациялық дереккөз ретінде гуманитарлық бағыттағы ғалымдар мен студенттерді қызықтырады», – дейді профессор Гүлмира Сұлтанғалиева.
Қазақстанның көрнекті тарихшысы, Абылай хан атындағы Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері унверситетінің профессоры, тарих ғылымдарының докторы, сондай-ақ осы кітаптың рецензенті Әнуар Ғалиев «бұл басылымның жай ғана альбом емес, көшпелілердің бай мәдениетін түсінуге, олардың дәстүрлі қолданбалы өнерінің құндылығын бағалауға көмектесетін тамаша дереккөз екеніне» назар аударады. Оның пікірінше, «басылым Қазақстанның Ресей империясының құрамында кіруі жағдайындағы құндылықтар жүйесі, қоғамдық құрылымы, экологиялық дәстүрлері және қазақ халқының күнделікті өмірінің басқа да көптеген аспектілері, сондай-ақ қосылғаннан кейін далада болған өзгерістер туралы біртұтас түсінік алуға мүмкіндік береді. Басылым бірінші дәрежелі дереккөз ғана емес, сонымен қатар қазақтардың сол кездегі өмірі бойынша құнды дереккөз болып табылады».
Кітаптың бас редакторы, АБДИ гуманитарлық зерттеулер институтының директоры, тарих ғылымдарының кандидаты Қанат Өскенбайдың айтуынша, Владимир Плотниковтың акварельді альбомын шығару көптен бері пісіп-жетілген іс. Ол Плотниковтың альбомына ғылыми қызығушылық алғаш рет өткен ғасырдың екінші жартысының басында пайда болғанын атап өтеді. Оны зерттеуді кеңестік әйгілі ғалымдар – музейтанушы және этнограф Афанасий Бежкович (1892–1977), тарихшы және өнертанушы Георгий Чабров (1904–1984), қазақ этнографы Едіге Масанов (1926–1965) бастап берген.
Бежкович 1953 жылы Плотниковтың этнографиялық суреттері туралы шағын журналдық мақаласында бүкіл альбом «қазақтардың күнделікті тұрмысы-тіршілігі туралы этнографиялық акварельдердік суреттердің тамаша коллекциясы екендігі..., В. Плотниковтың тәжірибелі қолынан үлкен ықылас-пейілмен шыққан суреттердің өзінің мазмұны бойынша таңғажайып екендігі..., әлі орыс мәдениетінің әсері көп тие қоймаған тұрмысты бейнелейтіндігі ..., ғылымда ХІХ ғасырдың орта тұсындағы қазақтардың материалдық мәдениетін көрсететін өзге шынайы әрі толыққанды дереккөздердің жоқ екендігі...» туралы жазды. Ол Плотниковтың суреттерін альбом түрінде басып шығарудың қажеттілігі туралы алғашқы болып қалам тартты.
Бежковичтің мақаласынан кейін бұл альбомға Чабров назар аударды. Ол 1958 жылғы өз жарияланымында Плотниковтың суретші ретіндегі талантын да атап өтеді: «барлық акварельдер сурет салу мен қылқаламды жақсы меңгерген тәжірибелі суретшінің қолымен орындалған..., этнограф назар аударған көптеген детальдардың барынша ыждағаттылықпен берілуімен ерекшеленеді». Оның әділ қорытындысы бойынша, «В.Н. Плотниковтың ғылыми және мақсатты қызметі осындай елеулі әрі маңызды нәтижелер әкелді, қазақтардың этнографиясы бойынша құнды, керемет және үлкен альбомдағы суреттерді осылай деп бағалауға болады... Оның альбомы өте жан-жақты әрі толық, ондағы барлық этнографиялық сюжеттер ерекше шынайылық деңгейінде ашылады». Ол алғашқылардың бірі болып суретшінің өмірбаянынан мәлімет берді, Плотниковтың қазақ тілін жақсы білгені, қазақ тұрмысының барлық ерекшеліктеріне қанық болғаны дерегін анықтады. Чабров сондай-ақ «альбомды жеке кітап ретінде толықтай басып шығару қажет» деп жазған.
Көрнекті қазақ этнографы Едіге Масанов Плотниковты сөзсіз «талантты орыс суретші- этнографы және қазақ халқының мәдениеті мен тұрмысының үлкен білгірі» деп санайды. Ол 1965 жылы Плотниковтың өмірі туралы жаңа архивтік құжаттарды тауып, ғылыми айналымға енгізді, оны қарапайым қазақ көшпелілерінің мүддесін қорғаған адал адам ретінде сипаттады. Плотниковтың қазақ халқынан заңсыз алым алудың жолын кесуді, қажет болған жағдайда қаражатты кедейлерден емес, дәулетті адамдардан алу керектігін талап еткен құжаттары сақталған, қазақтарға қолынан келген көмегін көрсеткен, қазақтарды дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етуді өтінген, әсіресе қазақ балаларына жанашырлық танытқан.
Плотниковтың шығармашылығына біздің заманымыздың тарихшылары да назар аударған. Ол туралы Ресей этнографтары жазған, Қазақстанда альбом тарих ғылымдарының докторы Виль Галиевтің кітабында аталып өтеді.
Бұл зерттеушілердің барлығы да Владимир Плотников альбомының ғылыми басылымын жедел түрде шығару қажеттігі туралы айтады. Енді міне, бұл тілек орындалып, аталған альбом толық күйінде жарық көріп отыр.
Басылым «АБДИ Компани» АҚ бастамасымен жүзеге асырылды және оны «АБДИ гуманитарлық зерттеулер институты» баспаға әзірледі. Кітап гуманитарлық мамандықтардың ғылыми қызметкерлеріне, оқытушыларға, студенттерге, музей қызметкерлеріне, сондай-ақ қазақ халқының тарихы мен мәдениетіне қызығушылық танытатын оқырмандардың кең ауқымына арналған.
Институт гуманитарных исследований АБДИ и акционерное общество «АБДИ Компани» совместно с Российским этнографическим музеем выпустили новую книгу:
Культура и быт казахов. Альбом рисунков В. Н. Плотникова 1859–1866 годов. Из собрания Российского этнографического музея / Под ред. К. Ускенбая. Алматы: АО «АБДИ Компани», 2021. 254 с. Научное издание. Серия «Казахи. История и культура».
В книге впервые полностью публикуется уникальный альбом акварельных рисунков предметов казахского быта, выполненных в 1859–1866 годах Владимиром Николаевичем Плотниковым (1832–1875). Всего в альбоме 45 листов на которых помещены 253 изображения.
Авторы книги сопроводили издание альбома предисловием и введением, оригинальными исследовательскими материалами о жизни, деятельности и творческом наследии В. Н. Плотникова, научными комментариями к изображениям альбома, а также глоссарием, списком литературы и указателями.
Несомненным достоинством книги является публикация 120 редких архивных и музейных фотографий и рисунков в качестве прямых аналогов к рисункам альбома.
Адресовано научным сотрудникам гуманитарных специальностей, преподавателям, студентам, музейным работникам, а также широкому кругу читателей, интересующихся историей и культурой казахского народа.
По словам издателя альбома Абдибека Бимендиева «Альбом акварельных рисунков предметов культуры и быта казахского народа, созданный в 1859–1866 годах рукою опытного и талантливого художника Владимира Плотникова (1832–1875) полтора столетия ждал своего издания. Исследователи, в разные годы, обращавшиеся к альбому, были единодушны во мнении о необходимости его полноценного научного издания. Этнографические рисунки из этой прекрасной и уникальной по своему содержанию коллекции правдиво отражают культуру казахов середины XIX века и являются ценнейшим историко-этнографическим источником. Владимир Плотников хорошо знал казахский язык и был большим знатоком культуры и быта казахского народа. Как художник и этнограф он с большой добросовестностью и исключительной тщательностью стремился передать все важные детали и особенности казахской культуры. Вместе с тем, будучи чиновником Российской империи в Казахской степи, Владимир Плотников сопереживал казахам и старался защищать рядовых кочевников казахских аулов. Я рад, что нам посчастливилось совестно с Российским этнографическим музеем осуществить это долгожданное издание и с большим чувством удовлетворения представить его нашему читателю».
Директор Российского этнографического музея Юлия Купина, считает, что в настоящем издании публикуется подлинный шедевр казахского фонда РЭМ. Она отметила, что Владимир Николаевич Плотников будучи чиновником Оренбургской пограничной комиссии и имея возможность по долгу службы наблюдать повседневную жизнь казахов и осознавая важность изучения их кочевого быта, направляет свой художественный дар к этой цели. В 1867 году альбом стал экспонатом Первой Этнографической выставки, проведенной в Москве, и удостоился ее награды – большой серебряной медали. По мнению директора РЭМ Юлии Купиной «издания «АБДИ Компани» отличает специальная направленность в тематике – это фундаментальные труды по истории и культуре казахов, включающие новые, порой сенсационные, источники, относящиеся к этой области знания».
Рецензент книги известный казахстанский историк, профессор КазНУ им. Ал-Фараби, доктор исторических наук Гульмира Султангалиева, отметила, что «акварельные рисунки В.Плотникова дают нам возможность визуализации исторической действительности казахов Оренбургского ведомства, нового способа познания повседневной жизни казахского кочевого общества 50-60-х годов XIX века». «В целом, считаю, что издание в печати «Альбома рисунков В.Н. Плотникова в 1857-1866 годов из собрания Российского этнографического музея» станет важным событием в общественной и научной жизни Казахстана и России, и альбом В.Плотникова как иллюстративный источник середины XIX века заинтересует ученых, студентов гуманитарного профиля» – сказала профессор Гульмира Султангалиева.
Видный казахстанский историк, профессор КазУМОиМЯ им. Абылай хана, доктор исторических наук Ануар Галиев, также являющийся рецензентом этого издания обратил внимание на то что «данное издание это не просто альбом, а прекрасный источник помогающий понять богатейшую культуру номадов, оценить их традиционное прикладное искусство». «Издание позволяет, – по его мнению, – получить целостное представление о системе ценностей, общественном устройстве, экологических традициях и многих других сторонах повседневной жизни казахского народа в условиях вхождения Казахстана в состав Российской империи, а также о тех изменениях, которые произошли в степи после присоединения. Издание является не только первоклассным источником, но и ценным источником по данному периоду жизни казахов».
По мнению главного редактор книги, директора Института гуманитарных исследований АБДИ кандидата исторических наук Каната Ускенбая, издание акварельного альбома Владимира Плотникова назрело давно.
Он отметил, что научный интерес к альбому Плотникова впервые появился в начале второй половины прошлого столетия. Так начало его изучению положили известные советские ученые — музеевед и этнограф Афанасий Бежкович (1892–1977), историк и искусствовед Георгий Чабров (1904–1984), казахский этнограф Эдиге Масанова (1926–1965).
Бежкович в 1953 году в небольшой журнальной заметке об этнографических рисунках Плотникова, писал о том, что весь альбом представляет собой «коллекцию прекрасных этнографических акварельных рисунков по быту казахов…, рисунки Вл. Плотникова, выполненные опытной рукой, с большой добросовестностью, являются уникальными по своему содержанию…, отображают быт, еще мало затронутый русской культурой…, другими, более правдивыми и полными источниками, отражающими материальную культуру казахов середины XIX в., наука не располагает». Бежкович первым писал о необходимости опубликования альбома: «рисунки Плотникова несомненно, заслуживают опубликования в виде альбома».
После публикации Бежковича к этому альбому обратился Чабров. В своей публикации в 1958 году он также отметил талант Плотникова как художника: «все акварели выполнены рукою опытного художника, хорошо владеющего рисунком и кистью…, отличаются исключительной тщательностью в передаче многих, могущих заинтересовать этнографа деталей». По его справедливому заключению «научно-целеустремленная деятельность В.Н.Плотникова принесла столь значительные и важные плоды, каковыми являются его рисунки в драгоценном, замечательном и громадном альбоме по этнографии казахов… Его альбом необычайно разносторонний и полный, в котором все этнографические сюжеты раскрываются с исключительной достоверностью». Одним из первых Чабров восстановил биографию художника, установил тот факт, что Плотников хорошо знал казахский язык, был хорошо знаком со всеми особенностями казахского быта. Чабров также писал, что «необходимо полное издание альбома отдельной книгой».
Выдающийся казахский этнограф Эдиге Масанов без сомнения считал Плотникова «талантливым русским художником-этнографом и большим знатоком культуры и быта казахского народа». В 1965 году Масанов обнаружил и ввел в научный оборот новые архивные документы о жизни Плотникова, в них он характеризуется как честный человек, защищавший интересы простых казахских кочевников. Сохранились документы, в которых Плотников требовал пресечения незаконных поборов с казахского населения, говорил о том, что в необходимых случаях нужные средства необходимо собирать с богатых людей, а не с бедных, оказывал казахам посильную помощь, просил снабдить казахов лекарствами, в особенности переживал за казахских детей.
К творчеству Плотникова обращались и в наше время. О нем писали российские этнографы, в Казахстане альбом упоминается в книге доктора исторических наук Виля Галиева.
Все эти исследователи говорили о необходимости скорейшего научного издания альбома Владимира Плотникова. И вот, наконец, это пожелание осуществилось, и альбом Владимира Плотникова издан в полном виде.
Издание осуществлено по инициативе АО «АБДИ Компани» и подготовлено к печати в Институте гуманитарных исследований АБДИ. Адресовано научным сотрудникам гуманитарных специальностей, преподавателям, студентам, музейным работникам, а также широкому кругу читателей, интересующихся историей и культурой казахского народа.
Приобрести Книга "Культура и быт казахов" офсетная (в желтой твердой обложке)
Приобрести Книга "Культура и быт казахов" мелованная (в синей твердой обложке)
